GÜMÜŞLER KASABASI VE MANASTIRI
Gümüşler Kasabası Niğde’ye yaklaşık 9 km. mesafededir. Manastırın yer aldığı Gümüşler Kasabasının Orta Çağ’daki adı ve tarihi hakkında dönem kaynağı bulunmamaktadır. Büyük bir kaya kilisenin içine oyulan manastır Kapadokya bölgesindeki günümüze iyi korunarak gelmiş en büyük manastırlardan birisidir. Kapadokya’da kayaya oyulmuş pek çok manastır bulunmaktadır ve bazı bilim adamları bunları yemekhaneli (trapezalı) ve açık avlulu olmak üzere iki grupta ele almaktadırlar. Gümüşler Manastırı ikinci grup dâhilindedir. Manastırın en önemli yapısı, kompleksin kuzeyinde yer alan kilisedir. Dört serbest destekli kapalı Yunan haçı planlı kilisenin kuzey haç kolunun kuzeyinde iki mezar nişi, naosun batısında beşik tonoz örtülü iki giriş mekânı bulunmaktadır. Manastır da yer alan diğer mekânların pek çoğunun işlevi bilinmemektedir.
(Naos, Antik dünyada bir tapınağın temel yapısı anlamına gelmektedir. Bu anlamını koruyan terim Ortodoks kiliselerde de yapının merkezini ifade eder) Y.N.
(Mezar Nişi: Kaya mezarı terminoloji içerisinde yer alan bir diğer grup da “Niş mezarlar” dır. Bunların sanki katlı bir apartmanın pencereleri gibi kayalar üzerinde yer aldıkları görülmektedir. Nişlerin genişliği bir ostoteğin (kemik muhafazası) sığacağı boyutta, yaklaşık 40-50 cm. kadardır.) Y.N.
Kilisenin duvar resimlerinde en az üç farklı ustanın çalıştığı düşünülmektedir. Ana apsisteki üç şerit halindeki resimlerin en üstündeki tahtta İsa, sağında iki melek, İncil yazarlarının sembolleri ile Desis sahnesinde yer alan Meryem ve havariler, en alttaki şeritte ise Kayserili Büyük Basileios, parlak bir teolog ve yazar olan Nysa’lı Gregorios, üstün bir hatip ve teolog olan Nazians’lı Gregorios gibi kilise babalarının resimleri yer almaktadır.
(Apsis, Kiliselerde koronun arkasında bulunan ve camilerdeki mihrap kısmının karşılığı olan, tonoz ya da kubbe ile örtülü bölüm) Y.N.
(Deisis (Yunanca: δέησις; Yakarış), Bizans sanatı ve Doğu Ortodoks sanatında “Pantokrator İsa“veya benzeri ikonlarda diğer figürlerin ona yöneldiği İsa’nın merkezde olduğu sahne. İsa tacıyla tahtına oturur, bir kitap taşır, Meryem ve Yahya iki yanında olur ve bazen diğer azizler ve melekler de tasvir edilir.) Y.N.
(Pantokrator İsa (Grekçe: Χριστός Παντοκράτωρ, Hristos Pantokrator), Hristiyan ikonografisinde bir sahne. İsa’nın sol elinde Kitâb-ı Mukaddes tutarken sağ eliyle takdis işareti yapar halde tasvir edildiği bu sahne Hristiyan sanatında en çok kullanılan sahnelerden biridir. Kelime anlamı itibarıyla “Kâinatın Efendisi” anlamına gelir.) Y.N.
(Büyük Basileios, Ariusçu’lara karşı kilisenin resmî öğretilerini savunmasıyla öne çıkan Yunan psikopos, aziz. MS. 330-379) Y.N.
Kuzey haç kolundaki Meryem’e Müjde, İsa’nın Doğumu ve Tapınağa Takdimi sahneleri ile Vaftizci Yahya ve Aziz Stephanos figürleri ikinci bir sanatçının elinden çıkmış olmalıdır. İç narteksten naosa giriş kapısının güneyindeki Meryem ve çocuk İsa ile iki yanlarındaki baş melekler Gabriel ve Mikael figürleri üçüncü sanatçıya aittir. Narteksin üstündeki bir odanın duvarlarında Kapadokya’da örneği görülmeyen, av sahneleri, çeşitli hayvanlardan oluşan bir kompozisyon dikkat çekmektedir. Kapadokya’daki pek çok kilisede olduğu gibi, Gümüşler Manastırında da duvar resimlerinin ikonografik ve üslup özelliklerine göre yapılabilmektedir. Kilisedeki resimlerin bu özellikleri ve karşılaştırmalı değerlendirmeler yöntemi ile 11./12. yy.lara tarihlendirmek mümkündür.
(Narteks, erken Hristiyan ve Bizans bazilika ve kiliselerinde tipik olarak karşılaşılan, genellikle yapının batı yönünde bulunan giriş bölümü olarak tanımlanabilir. Narteks genellikle merkez bölümden duvarlar yahut sütunlar ile ayrılmaktadır.) Y.N.
(Vaftizci Yahya, İsa’nın çağdaşı Yahudi vaiz ve peygamber. Zekeriya’nın oğludur. Hristiyanlıkta Vaftizci Yahya olarak anılır ve aziz kabul edilir. Müslümanlar, Sâbiîler ve Bahailer tarafından peygamber kabul edilir. İslam’da Zekeriya’nın oğluna Yuhanna yerine Yahya ismi verilmiştir ve Yuhanna hakkında Hristiyan inancında yer alan pek çok öğreti Kur’an tarafından onaylanmamıştır. Örneğin, Kur’an’da Yahya‘nın vaftiz etme görevinden hiç söz edilmez. Hıristiyanlıkta Vaftizci Yahya (John the Baptist) olarak bilinen Yahya MS 27 yılı civarında İsa’yı Şeria Nehrinde vaftiz ettiği için vaftizci olarak anılır.) Y.N.
(Aziz Stephanus I (d. Roma – ö. 2 Ağustos 257; yortu günü 2 Ağustos), 254-257 arasında Aziz Lucius’un ardından papa oldu.) Y.N.
(Baş Melek Gabriel -Cebrail’in- görevi peygamberlere vahiy getirmektir yani o Allah’ın emir ve yasaklarını peygamberlere getiren (ileten) melektir. Michael, Gabriel, Uriel ve Raphael büyük melekler olarak kabul edilirler. Michael İslam’daki Mîkâîl’le, Gabriel Cebrâîl’le, Raphael İsrâfil’le, Uriel Azrâîl’le benzerlik gösterir.) Y.N.
Manastırda bulunan ”Gülümseyen Meryem” Freski çok ilginçtir. Meryem ve İsa Freski Anadolu’da ilk ve tek olması açısından önem taşır. Hangi yönden bakılırsa bakılsın o yöne doğru gülümseyen kucağında bebek İsa ile Meryem görülmektedir. Dikkatle incelendiğinde Meryem’in 3 eli olduğu görülür.. Neden ? Tasvir kırıcılık, İkona kırıcılık, Bizans İmparatorluğu döneminde yaşanmış bir politik/dini harekettir. Temel anlamda ikona kırıcılık dini ritüellerde ve günlük hayatta kullanılan tasvirlerin ortadan kaldırılıp, sade bir din anlayışı oluşturmak amacıyla bazı Bizans İmparatorlarının desteklediği tasvir karşıtı bir olaydır. Bu tür olaylarda bu tasvirlere karşı olanlara “İkonoklast”, bunun zıttı olarak ikona taraftarı olanlara ise “İkonodül” ismi verilmektedir. İkona Kırıcılık dönemi için kullanılan kronikler NIKEPHOROS (769’a kadar) ve TIJEOPHANES (813’e kadar) kronikleridir. Her iki kronik de ikona kırıcılık hakkında bilgi vermektedir. O dönemde İmparator tüm ikonaların yok edilmesini istediğinde Aziz Yuhanna buna karşı çıktığı için kolu kesilmiştir. Aziz kesilmiş kolunu Meryem Ana ikonasının üzerine koyup dua ederek uyuyunca, uyandığında kolunun yerine dikilmiş olduğunu görür ve Meryem Ana’ya şükür ve teşekkür amacıyla odasındaki ikona üzerine gümüşten bir kol daha çizerek üç kollu hale getirir.
