Eski Türklerde armaya ongun veya damga denir. Her aşiretin bir ongunu, her beyin de hususî mühür makamında bir tuğrası vardır. Bu ongun, Avrupa Hunlarında kuş, Selçuklularda çift başlı kartaldır. Kayı boyunun damgası iki ok ve bir yaydır.
Osmanlı’ya gelince, Kraliçe Victoria 19. yüzyılda bir arma tasarımı yaptırarak, Sultan Abdülmecid’e hediye eder. Prens Charles Young ismindeki bir İngiliz tarafından tasarlanan Osmanlı armasında; güneş, 2. Abdülhamit’in tuğrası, sorguçlu serpuş, kalkan, sancak, mızrak, top, kılıç, borazan, yay, çapa, hilafet sancağı, Kur’an-ı Kerim, terazi, kılıç, süngülü tüfek, şefkat nişanı, Mecidi nişanı, nişan-ı iftihar, nişan-i Osmani gibi 30 ayrı sembol bulunuyor.
Konuyu biraz daha açalım isterseniz. Osmanlı dendiğinde hepimizin aklına, bayraklarla, nişanlarla, top ve tüfekler ve tepesindeki tuğra ile birlikte Osmanlı Arması gelir. Osmanlının iki simgesinden biridir bu arma, diğeri de bildiğiniz üzere padişah tuğralarıdır. Tuğra, Osmanlının kurucusu Osman Bey ve son halife olan Abdülmecid dışında bütün Osmanlı Hanedanlığı tarafından kullanılmıştır. Peki bu tuğra kadar meşhur olan armanın kullanımı o kadar eski mi? Maalesef Osmanlı armasının kullanımı o kadar geriye uzanmıyor. Üstelik ilginç bir hikâyesi de var.
1853 yılının Kasım ayında başlayan Kırım Savaşı, Fransa ve Britanya Krallığı’nın Osmanlı’nın yanında yer almasıyla Rusya karşısında Şubat 1856’da Osmanlı zafer kazanmış, kısa süreli de olsa Fransa, Britanya ve Osmanlı arasında dostluk havaları esmeye başlamıştır. 30 Mart 1856’da imzalanan Paris Antlaşması’nda Osmanlı, toprak bütünlüğü karşılığında bünyesinde bulunan azınlıkların haklarını artırmış ve kısmi de olsa Avrupa devletlerinin iç işlerine karışmasına izin vermiştir. İşte bu antlaşmadan sonra Osmanlı ile ilişkililerini geliştirmeye Fransız imparatoru III. Napoléon* tarafından, Osmanlı sultanı I. Abdülmecid’e, Fransa’nın verdiği en yüksek nişan olan Fransa Şeref Nişanı’nı (Légion d’honneur) vermiştir.
· III. Napoléon (Charles Louis Napoléon Bonaparte (1808-1873), 1848-1852 yılları arasında Fransa Cumhurbaşkanlığı yapmış, sonrasında tertiplediği darbeyle cumhuriyeti yıkarak imparatorluğunu ilan etmiştir. Son Fransa İmparatoru olarak 1870’e kadar hüküm sürmüştür.
· Légion d’honneur, ya da tam adı ile Fransızca: Ordre national de la Légion d’honneur, Napolyon Bonapart’ın 19 Mayıs 1802 tarihinde imzaladığı bir kanun ile oluşturulmuş Fransız nişanı. Légion d’honneur Fransa’nın en yüksek dereceli sivil nişanıdır.
Fransa’nın bu jesti karşılığında kayıtsız kalmak istenmeyen Britanya Krallığı’nın kraliçesi Victoria’yı* harekete geçirmiştir. Victoria, Sultan I. Abdülmecid için bir “Dizbağı*” nişanı hazırlatmıştır. Ancak nişanı vermek için harekete geçtiğinde bir sorunla karşılaşır. Nişanı ilk defa hazırlayan ve dağıtmaya başlayan İngiltere kralı III. Edward’ın 1348 yılında koyduğu bir kural vardır. Bu kurala göre, “dizbağı” nişanı verilen kişi veya devletin armasının, Windsor Sarayı’nda bulunan Saint George Kilisesi’ne asılması gerekmektedir. Ancak Osmanlı’nın böyle bir arması bulunmamaktadır. Fransa’dan geri kalmak istemeyen Victoria, Prens Charles Young’ı İstanbul’a göndererek Osmanlı için bir arma çalışması yapmasını ister.
· AlexandrinaVictoria (1819-1901), Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı Kraliçesi ve Hindistan İmparatoriçesi. 19. yüzyılda 63 yıl yedi aylık bir süreyle Birleşik Krallık tarihinde II. Elizabeth’den sonra en uzun süre saltanat sürmüş hükümdardır.
· Dizbağı Nişanı (Şövalyelk Nişanı), İngiltere Kralı III. Edward tarafından verilmeye başlanan en prestijli Birleşik Krallık şövalye nişanı. İngiltere’nin koruyucu azizi olan Saint George’a adanmıştır.
Prens Charles Young gerekli araştırmaları yaptıktan sonra Londra’ya dönerek arma için çalışmalar yapmaya başlar. Yaptığı ön çalışma İstanbul’da Sultan’a sunulur ve sultan bu çalışmayı beğenir. Beğenilen çalışma arma haline getirilir ve Saint George Kilisesi’ne asılarak dizbağı nişanı Sultan’a gönderilir. Bu arma, sonradan tahta geçen II. Abdülhamit tarafından 17 Nisan 1882’de devletin resmi arması olarak kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde kullanılan arma da II. Abdülhamit’in tuğrasını taşıyan, orijinali ile ufak değişiklikler gösteren armadır.
Abdülmecid, Osmanlı Devleti`nde ilk kez yabancı nişan kabul eden sultandır. Abdülmecid Han’ın oğlu Sultan II. Abdülhamit, babasının devrinde yapılan armaya yeni eklemelerde bulunur. Bu yeni arma da 17 Nisan 1882 yılında resmi arma olarak kabul edilir ve kullanılmaya başlanır. Devlet armasından önce, padişahların tuğraları devlet nişanı yerine geçmekteydi.
· Sultan Abdülmecid veya I. Abdülmecid (1823-1861), 31. Osmanlı padişahı ve 110. İslam halifesidir. II. Mahmud’un Bezmialem Sultan’dan olan oğludur. Döneminde Tanzimat Fermanı’nı ilan ettirmesiyle meşhurdur.
· II. Abdülhamid (1842-1918), Osmanlı İmparatorluğu’nun 34. padişahı ve çöküş sürecindeki devlette mutlak hâkimiyet sağlayan son padişah. Tahtta kaldığı yıllarda imparatorluk dağılma dönemini yaşadı; başta Balkanlar olmak üzere çeşitli bölgelerde çıkan isyanlara ve Rusya’ya karşı kaybedilen 93 Harbi’ne tanıklık etti.
Osmanlı Armasının Üzerindeki Semboller Ne İfade Ediyor?
1. Tuğranın etrafındaki güneş motifi, padişahın güneşe benzetilmesinden ileri gelir.
2. II. Abdülhamit’in tuğrası
3. Sorguçlu serpuş: Osman gaziyi ve tahtı temsil eder.
4. Yeşil Hilafet sancağı
5. Süngülü tüfek: Nizam-ı Ceditle birlikte Osmanlı ordusunun asıl silahı olmuştur.
6. Çift taraflı teber
7. Toplu tabanca
8. Terazi: şeşper ve asaya asılıdır, adaleti temsil eder.
9. (Üstte) Kuran-ı Kerim. (Altta) Kanunnameler.
10. Nışan-ı al-i imtiyaz: Devlet adına faydalı işlerde bulunmuş ilim adamları, idareci ve askerlere veriliyordu.
11. Nışan-ı Osmani: Sultan Abdülaziz Han tarafından 1862’de ihdas edilmiş olup, devlet hizmetinde üstün başarı sağlayanlara verilirdi.
12. Asa ve şeşper
13. Çapa, Osmanlı denizciliğini temsil eder.
14. Bereket boynuzu
15. Nışan-ı iftihar
16. Yay
17. Mecidi nişanı
18. Borazan, modern mızıka takımının kullandığı çalgı aletidir.
19. Şefkat nışanı, 1878’de II. Abdülhamit Han tarafından ihdas edilmiş olup; savaş zamanında, büyük afetlerde devlete, millete hizmet eden kadınlara verilirdi.
20. Top gülleleri (Bazı armalarda bulunmuyor)
21. Kılıç
22. Top, topçu ocaklarını temsil eder.
23. El siperlikli tören kılıcı: bu kılıç klasik Türk kılıcı olmayıp, o devirdeki subaylar tarafından kullanılırdı.
24. Mızrak.
25. Çift taraflı teber, orduda üst düzey görevliler tarafından üstünlük sembolü olarak kullanılmıştır.
26. Tek taraflı teber (balta)
27. Bayrak
28. Osmanlı sancağı
29. Mızrak: Son dönem mızraklı süvari alayları.
30. Kalkan, Ortasında stilize edilmiş bir güneş motifi var. 12 yıldız: Rivayete göre bu 12 yıldız 12 burcu temsil eder. Güneş bu burçlar üzerinde hareket eder.
Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı sonrası kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 308 numaralı kanun ile birlikte saltanat kaldırılmış ve saltanatla birlikte armanın kullanımı da son bulmuştur. 1925’te Maarif Vekâleti (Millî Eğitim Bakanlığı) tarafından açılan yarışmada ressam Namık İsmail’in yapmış olduğu tasarım beğenilmiştir. Çelenk içindeki kalkanın ortasında bulunan ay-yıldız, altında bozkurt ve üst kısmında meşale bulunan bu arma hiçbir resmi alanda kullanılmamıştır. 1930’la birlikte beyaz zemin üzerine kırmızı ay – yıldız arma olarak kullanılmaya devam etmiştir.
