Amma saçma bir soru, elbette imparator başparmağını aşağı indirerek dediniz, ancak yanıldınız.
Ridley Scott o çok beğenilen “Gladyatör” filmini yönetmeyi kabul etmeden önce Hollywood yapımcıları kendisine 19. Yüzyıl ressamı Jean-Léon Gérome’un* bir tablosunu gösterirler. Ünlü “Pollice Verso” tablosu. Tabloda imparator ölüm cezasını vermek için başparmağını asşağıya doğru uzatırken gladyatör çaresizce verilecek kararı bekliyor. Scott tablodan çok etkilenerek filmi yönetmeye karar verir. Ünlü Yönetmeni esin kaynağının tamamıyla yanlış olduğundan habersizdi. Son iki yüzyılın en büyük yanılgılarından birinin, aşağıyı gösteren başparmakların ölümü işaret ettiğinin, tek sorumlusu işte bu tabloydu.
– (Ridley Scott 1937- . üç kez Oscar’a aday gösterilmiş, sör unvanına sahip İngiliz film yönetmeni ve yapımcısıdır. American Gangster filmini yönetmiştir. Öğrenimini çeşitli sanat okullarında sürdürüp International Film School da master yapmıştır. Y.N.)
– (Jean-Léon Gérôme 1824-1904, Fransız ressam, heykeltıraş ve öğretmen. Tarihsel ve oryantalist stilde resimler yapmıştır. Oryantalizm akımının en önemli sanatçılarındandır. Yaşamının son 25 yılında heykelle de uğraşmıştır. Y.N.)
Konuyu biraz açalım. Roma İmparatorluğunda bir gladyatörün öldürülmesi istendiğinde başparmak aşağıya çevrilmez, tıpkı kınından çekilmiş bir kılıç gibi tam tersine yukarı kaldırılırdı. Eğer kaybeden gladyatörün canının bağışlanması isteniyorsa başparmak, kınına sokulmuş bir kılıç gibi sıkılmış yumruğun içine sokulurdu. Bu durum Latincede “Pollice compresso favor iudicabatur”-iyilik yapma kararını içinde tutulan başparmak verir- şeklinde ifade edilirdi. Tarihçiler bu konuda fikir birliğine varmışlardır. Ressam Gérome büyük bir yanılgıyla, Latincedeki pollice verso(çevrilmiş başparmak) ifadesinin aşağıya çevrilmiş anlamına geldiğine hükmetti. Oysa bu ifade yukarı çevrilmiş anlamına gelmektedir.
Bu konuda daha fazla kanıt da verelim. Arkeologlar 1977 yılında Güney Fransa’da bulunan MS.2. ya da 3. yy.dan kalma bir madalyon buldular. Madalyon bir dövüşün sonundaki iki gladyatörle, sıktığı yumruğunun için başparmağını sokan bir hakemi gösteriyordu. Madalyonun üzerinde de şunlar yazıyordu “Ayakta kalanlar serbest bırakılmalıdır.”
Başparmak işaretlerinin kullanılması günümüzde tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Ortadoğu’da, Rusya ve Güney Amerika’da başparmağın yukarı kaldırılması çok ağır bir hakaret olarak değerlendirilir. Bu durum Irak’ta Amerikalıların aklı fena halde karışmıştı. Öyle ki Amerika’da zafer, başarı anlamına gelen bu işaret Iraklılarla başlarının fena halde derde girmesine neden oldu. İngiltere’de de bu işaret bir işte anlaşmaya varıldığının göstergesi olarak kabul ediliyor. Başparmağın yukarı kaldırılması II. Dünya Savaşı’nda Amerikalı pilotların bu işareti kalkıştan önce yerdeki mürettebata sinyal vermek için kullanmasıyla yeni bir anlam kazandı.
Ridley Scott’a gelince.. Ünlü yönetmene en sonunda bu yanılgıdan bahsedildi ama o, seyircilerin kafasını karıştırmamak için, Maximus’un canını bağışlarken Commodus’un “başparmağını yukarı” kaldırttı.
